Najprostszym sposobem dowiedzenia się, czym są ograniczone prawa rzeczowe jest sięgnięcie do tekstu ustawy. Kodeks cywilny w artykule 244 wylicza właśnie tego rodzaju prawa, zaliczając do nich użytkowanie, zastaw (zwykły i rejestrowy), służebności (gruntowe i osobiste), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu i hipotekę. Warto pamiętać, że spółdzielcze prawo do lokalu to co innego niż odrębna własność lokali.
Przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są przede wszystkim rzeczy, to jest przedmioty materialne. Na prawach można jednak ustanowić użytkowanie, hipotekę i zastaw, którego przedmiotem mogą być nie tylko ruchomości, lecz również prawa, jeśli są zbywalne (art. 327 k.c.).
Wyliczone w ustawie prawa wraz z użytkowaniem wieczystym, będącym specyficznym prawem „pomiędzy” własnością a użytkowaniem, określa się zgodnie z terminologią prawa rzymskiego jako „prawa na rzeczy cudzej” – iura in re aliena. Poszczególnym uprawnieniom wynikającym z owych praw odpowiadają obowiązki biernego zachowania się innych osób (nie tylko właściciela nieruchomości obciążonej), tak, by nie było utrudnione np. korzystanie ze służebności przesyłu lub z prawa do lokalu.
Prawa, o których tu mowa, są, podobnie jak własność, skuteczne wobec każdego (erga omnes). Jeżeli zostaną wpisane do księgi wieczystej prowadzonej dla obciążonej nimi nieruchomości, to są również chronione rękojmią wiary publicznej tejże księgi. Z drugiej strony ta sama rękojmia sprawia, że przy nabyciu nieruchomości wygasną prawa do księgi wieczystej niewpisane.
Wyliczenie ograniczonych praw rzeczowych w przytoczonym wyżej artykule kodeksu ma charakter zamknięty. Mówi się zatem o zasadzie numerus clausus praw rzeczowych. Wobec tego inne ograniczone prawa rzeczowe mogą powstawać jedynie na mocy ustawy. Uczestnicy obrotu prawnego (osoby prawne, osoby fizyczne) nie mogą tworzyć nowych rodzajów takich praw ani za pomocą umowy ani za pomocą jednostronnej czynności prawnej. Nie stoi to na przeszkodzie zawieraniu umów „imitujących” prawa rzeczowe nieznane prawu polskiemu (np. ciężary realne).
Trzeba pamiętać, że bardzo ważne ograniczone prawo rzeczowe czyli hipoteka, jest uregulowane w odrębnej ustawie o księgach wieczystych i hipotece. Podobnie osobna ustawa zajmuje się np. sprawami zastawu rejestrowego.
